Bir önceki haberde, Bernanke'nin 3 Şubat 2011'de yaptığı konuşmada, "biz ABD ekonomisinin ihtiyacı olan şeyleri yapıyoruz" dediğini belirtmiştim. Bu "mükemmel safsata"ya (perfect fallacy) göre; demek ki "ABD ekonomisinin ihtiyacı olan şey", hiper-stagflasyon! değerlendirmesini de eklemek lazım.
Malum, Almanya 1920'lerin başında tarihin bilinen en yüksek hiper-enflasyonunu yaşadı. Ama ABD'nin bu gidişle yaşayacağı şey, çok para basıldığı için enflasyon veya halk borçlu olduğu için tüketememesi nedeniyle deflasyon olmayacak, stagflasyon olacak! Ama manipüle edilen rakamların ulaştığı boyut ve (Alman Markından farklı olarak) ABD dolarının global rezerv para niteliği nedeniyle de bu unvanına yakışır şekilde basit bir stagflasyon değil, "hiper" olacak. (Herhangi bir şeyin normali ya da küçüğü ABD'ye yakışır mı? Bizim şimdiye kadar gördüğümüz ABD herhangi bir şeye sahip olacaksa, her zaman en irisi olmalı, değil mi?)
Neden Almaya hiper-enflasyon yaşadı ama ABD hiper-stagflasyon yaşayacak diye düşünüyorum? Basit. Almanya hiper enflasyon yaşarken sadece hükümeti borçluydu. Dönemin Alman Hükümeti, [o tarihlerde henüz "birinci" olduğu bilinmeyen] Dünya Savaşı'nı kaybetmesi nedeniyle üzerine çullanan bazı "fırsatçı aç kurtların", Almanya'nın ödeme gücünü dikkate almayan (ya da aldığı için, Almanya'yı fısat bulmuşken iyice bitirmek niyetiyle) aşırı talepleri ve zaten küçülmüş olan Alman topraklarının bazı önemli bölümlerini işgal tehditleri gibi zaten savaş kaybetmenin psikolojik çöküntüsü üzerinde olan yaralı kediyi düşünmeden iyice köşeye sıkıştırmaları nedeniyle, bir anlamda mecbur kalmıştı. Ama o yıllarda sadece Alman hükümeti borçluydu. Savaştan çıkmış Alman halkı ise, sadece fakirdi. Para bulduğunda, koşa koşa harcıyordu.
Ama ABD'de bugün sadece ABD hükümeti değil, herkes gırtlağına kadar borçlu! Almanya'da halkın eline para geçince anında onu harcıyordu. Ama ABD halkı yarın eline para geçse, tüketime değil, borcunu ödemeye kullanması lazım. Eline para geçen halk (şimdiye kadar başarılı bir şekilde sürdürüldüğü üzere!) borcunu ödemek yerine daha fazla harcamayı tercih etmek iste bile, şu an ses çıkarmayan alacaklılar öyle bir durumda buna müsaade eder mi? Şu an, nasıl olsa sonuç alınamayacağı için işleme konulmayan hacizler, tahsilat şansı hissedilince yağmur gibi gelmez mi?
Malum, Almanya 1920'lerin başında tarihin bilinen en yüksek hiper-enflasyonunu yaşadı. Ama ABD'nin bu gidişle yaşayacağı şey, çok para basıldığı için enflasyon veya halk borçlu olduğu için tüketememesi nedeniyle deflasyon olmayacak, stagflasyon olacak! Ama manipüle edilen rakamların ulaştığı boyut ve (Alman Markından farklı olarak) ABD dolarının global rezerv para niteliği nedeniyle de bu unvanına yakışır şekilde basit bir stagflasyon değil, "hiper" olacak. (Herhangi bir şeyin normali ya da küçüğü ABD'ye yakışır mı? Bizim şimdiye kadar gördüğümüz ABD herhangi bir şeye sahip olacaksa, her zaman en irisi olmalı, değil mi?)
Neden Almaya hiper-enflasyon yaşadı ama ABD hiper-stagflasyon yaşayacak diye düşünüyorum? Basit. Almanya hiper enflasyon yaşarken sadece hükümeti borçluydu. Dönemin Alman Hükümeti, [o tarihlerde henüz "birinci" olduğu bilinmeyen] Dünya Savaşı'nı kaybetmesi nedeniyle üzerine çullanan bazı "fırsatçı aç kurtların", Almanya'nın ödeme gücünü dikkate almayan (ya da aldığı için, Almanya'yı fısat bulmuşken iyice bitirmek niyetiyle) aşırı talepleri ve zaten küçülmüş olan Alman topraklarının bazı önemli bölümlerini işgal tehditleri gibi zaten savaş kaybetmenin psikolojik çöküntüsü üzerinde olan yaralı kediyi düşünmeden iyice köşeye sıkıştırmaları nedeniyle, bir anlamda mecbur kalmıştı. Ama o yıllarda sadece Alman hükümeti borçluydu. Savaştan çıkmış Alman halkı ise, sadece fakirdi. Para bulduğunda, koşa koşa harcıyordu.
Ama ABD'de bugün sadece ABD hükümeti değil, herkes gırtlağına kadar borçlu! Almanya'da halkın eline para geçince anında onu harcıyordu. Ama ABD halkı yarın eline para geçse, tüketime değil, borcunu ödemeye kullanması lazım. Eline para geçen halk (şimdiye kadar başarılı bir şekilde sürdürüldüğü üzere!) borcunu ödemek yerine daha fazla harcamayı tercih etmek iste bile, şu an ses çıkarmayan alacaklılar öyle bir durumda buna müsaade eder mi? Şu an, nasıl olsa sonuç alınamayacağı için işleme konulmayan hacizler, tahsilat şansı hissedilince yağmur gibi gelmez mi?
Böyle bir durumda, fiyatlar yarın öbürgün (Bernenke'nin suçladığı gibi "dışsal" nedenlerle!) kaçınılmaz bir şekilde arttığında, ABD halkı şimdiye kadar "çok başarılı" olduğu tüketme işinde şimdi bile zorlanırken, yarınki fiyatlarla, çok daha fazla zorlanacaktır. Klasik deflasyon teorisi, öyle bir durumda (1929 sonrasında olduğu gibi) fiyatların düşmesi gerektiğini söyler ama o durumda ABD halkı hiç tüketemese de fiyatlar düşmeyecek! Zira o zamanki enflasyon talep kaynaklı değil, maliyet kaynaklı olacak. Böyle bir ortamı da "hiper-stagflasyon"dan daha iyi anlatan bir kavram üretilene kadar, bu kavram ile tanımlamak güzel durmuyor mu?
Bu arada, 1920'lerdeki Almanya hiper-enflasyonu hakkında yazılmış "When Money Dies" kitabını okurken bugünkü koşulları düşününce, birden kafamda yanan ampul ile bulduğum "hiper-stagflasyon" kavramını bir anda "keşfettikten" sonra, şu Google'a da bi sorayım dedim. Meğer benden önce "hyper-stagflation" kavramı kullananlar olmuş! Hatta wikipediea'da da varmış bu kavram. Hani derler ya, şerreffsizim kopye etmedim, benim aklma Almanya'nın durumunu okurken bugün ile o gün arasında karşılaştırma yapmaya kalkınca gelmişti!
Bu arada, 1920'lerdeki Almanya hiper-enflasyonu hakkında yazılmış "When Money Dies" kitabını okurken bugünkü koşulları düşününce, birden kafamda yanan ampul ile bulduğum "hiper-stagflasyon" kavramını bir anda "keşfettikten" sonra, şu Google'a da bi sorayım dedim. Meğer benden önce "hyper-stagflation" kavramı kullananlar olmuş! Hatta wikipediea'da da varmış bu kavram. Hani derler ya, şerreffsizim kopye etmedim, benim aklma Almanya'nın durumunu okurken bugün ile o gün arasında karşılaştırma yapmaya kalkınca gelmişti!
Bu kafayla giderse ABD'nin yaşayacağı ve etkisi öçüsünde tüm dünyaya yaşatacağı şeyin hiper-stagflasyon olacağı iddiasına ilişkin çok sayıda gerekçe ileri sürülebilir. Sadece bir tanesini belirtmekle yetineyim: Almanya'da 1923 kışında kağıt para yakmak, odun yakmaya göre daha ucuzdu. Diğer bir deyişle elinde o dönemin Alman kağıt paralarına sahip olanlar, ellerindeki Alman paralarını hiç olmazsa yakıt olarak kullanarak fayda sağlayabiliyorlar, fiyatları o soğukta ateşten daha yakıcı hale gelen odunları satın almaktan kurtuluyordı. Ancak 201x'lı yıllarda ABD halkı ve dolara güvenenlerin o şansı dahi olmayacak. Zira artık "QE" gibi fiyakalı isimlerle yaratılan karşılıksız paraların kağıda basılmasına bile uğraşılmadığı için, bu çöplerin yakıt olarak kullanılması dahi mümkün olmayacak! Daha başka gerekçeler de var, 191x'ların ABD'si ile 1923'ün Almanyası arasında paralellik kurmayı zorlaştıran. Ancak, onlar akademik çalışma konusu!
Kayıtlar
