Lord Robert Skidelsky: "Economics is a moral science, not a natural science"

Dün Bilgi Üniversitesi Dolapdere kampusunda güzel bi konferans vardı. Dinleyici sayısının az ama oldukça kalburüstü göründüğü konferansa Keynes'in üç ciltlik ödüllü biyografisinin yazarı olan Lord Robert Skidelsky Keynes ve güncel ekonomik kriz üzerine konuştu.

Skidelsky yaklaşık bir saatklik konuşmasında Keynes'i yalayıp yutmuş biri olarak, Keynesçi perspektiften bugünün değerlendirilmesine ilişkin çok sayıda çarpıcı cümle sarfetti (öyle ki bu yazının başlığına hangisini alsam, karar veremedim!) bazılarını başlıklar halinde vermeye çalışayım:

* "Borçlanmayı ucuzlatabilirsiniz ama insanları borçlanmaya zorlayamazsınız!" (krizden çıkış çaresi olarak pazarlanan son günlerin modası harcamayı teşvik (stimulus) paketlerinin etkinliği üzerine...)
* "Klasik iktisat görüşü: 'yatırım tasarrufun fonksiyonudur' der. Yani tasarrufun otomatik olarak yatırıma dönüşeceğini varsayar. Oysa 'yatırım, gelecekteki getiri beklentisinin bir fonksiyonudur.' Eğer yapılan yatırımdan gelecekte anlamlı bir pozitif getiri ümidi yoksa tasarruf olsa bile yatırıma dönüşmeyebilir." (=eğer geleceğe ilişkin beklenti olumlu değilse stimulus işe yaramaz!)
* "Genel teoriyi tekrar okuyacaksanız Chaapter 12'den başlayın [stock market, liquidity...]" Piyasa şövenizmi abartılmıştı, son zamanlarda ayakları faazla havadaydı yere basmalı...)
* "Faiz oranının tasarruf üzerine çk az etkisi vardır. Asıl gelir seviyesi belirler tasarruf düzeyini." (Ah bunu yıllardır bizimkiler de kabul etseydi...)
* Stimulus harcamasının etkili olması çarpan etkisinin pozitif ve yüksek oranda olmasına bağlıdır. Eğer çarpan etkisi sanıldığı kadar yüksek değilse, hele bi de stimulus paketi nedeniyle devletin yaptığı harcama para basılarak fiananse edilmşse, beklenen etki olmayabilir!"
* Finansal aracılığın (finansal araç, ürün) artması sanıldığı kadar iyi bi şey değildir. Bu konuda yapılan hatalı varsayım: "daha çok fianansal araç, ürün oldukça gelecekteki tüm olası durumların (contingency) kapsanarak sigorta edilmesi mümkün olabilir." HATALI BİR VARSAYIMDIR.
* "ECONOMICS IS A MORAL SCIENCE, NOT A NATURAL SCIENCE"
Bu cümleyi önemine binaen aynen aldım. Konuşmasında bir kaç defa tekrarladığı üzere, İktisat pozitif bir bilim değildir, bir moral bilimdir.
* Bankalar "mevduat sigortası" ve "son kredi mercii" (lender of rast resort) düzenlemelerinin tadını çıkarıyorlar. Bu konular reforme edilmeli. (Nitekim hatırlanacağı üzere 2001 krizi öncesi, bizim bankalar bunun tadını sonuna kadar çıkarmadılar mı?)
* "Enflasyon hedeflemesi varlık fiyatlarının istikrarı için yeterli bir yaklaşım değildir. Çünkü dönemselliğe karşı etkisizdir."

* Peki bu kadar laftan sonra devamından ne olacak sorusunu cevaplandıracak şu cümleyi sarfetti: "there is a huge mental realignment for the US!" kastettiği büyük zihinsel ayarlmanın ne olduğunu gelecekte göreceğiz. ama Sadece ABD değil, duruma bakmaksızın ABD'ye koşulsuz biat edenler için de geçerli olacak bu "HUGE MENTAL RE-ALIGNMENT!"

Skidelsky ayrıca yeni bir paradıgma gerektiğini söyleyerek yapılması gerekenleri de şöylece özetledi:
* "Öncelikle üniversitelerde iktisat eğitimi değişmeli! Büyük ölçüde faydasız (useless!) olan matematik eğitimi iktisattan çıkarılmalı! politika, sosyoloji, uluslararası ilişkiler, hatta genetik ve biyoloji öğretilmeli"
* "Enflasyon en büyük problem gibi algılanmamalı. enflasyon her zaman en büyük problem olmayabilir!" (Netekim o konuda önümüzdeki günlerde "enflasyon mu geliyor, deflasyon mu? sorusuna şahsi kehanetlerimi yazacağım, inşallah!)
* "Animal spirits doesn't mean irrational, under given uncertainity" hayvani güdüler gayet mantıklı olabili.r İktisat bunları daha fazla dikkate almalı. "Eğer ben sana güveniyorsam bunun rasyonel ya da irrasyonel olmakla alakası yok!"
* gelecek tam olatrak bilinemez. Dolayısıyla matematikle kesin olarak hesaplanamaz, her şey sigortalanamaz.
* "Stimulus için sadece bir ay geçerli para verilebilir. Eğer o süre içinde harcanmazsa değersiz kalır." Entersan. Japonya bu nedenle mi başarısız oldu acaba? Harcamayı teşvik için normal parayı değil de özel para dağıtsaydı sonuç nasıl değişirdi?)

Bunlar Skidelsky'nin konuşmasından benim aldığım notlar ve aklıma gelenler.

Bu vesileyle şunu da belirteyim. Skidelsky'i dinleyenler arasında, saydım 8 tane köşeli yazar vardı. Bugünkü yazılarına baktım hiçbiri henüz yazmamış, saat itibarıyle bugüne yetiştirilmesi zor olabilir. Bakalım ilerleyen günlerde hangisi ne yazacak? Zira konferans boyunca dikkat ettim, 8 köşeli yazardan sadece 3 tanesi not tutuyordu. Bir tanesini ayırmak lazım belki, bir çok konferansta karşılatığımız ve her zaman elinde büyük boy pötikare defteriyle ciddi ve uzun notlar tutan o yazar muhtemelen yine en ayrıntılısını yazacaktır ama diğerlerinin ne yazacağını doğrusunu merak ediyorum. Hele televoceilerin biri konuşmacıyı dinlerken bırakın not tutmayı, konferans sırasında cep telefonuyla tetris oynadı! Gayet iyi gördüm zira hemen arkasındaki sıradaydım! Acaba o televoleci hoca, kendisi konuşurken öğrencileri derste cep telefonuyla oyun oynasa ne düşünürdü? Belki yeterince zeki olduğu için, bir taraftan cep telefonuyla oyun oynarken aynı zamanda konuşmacıyı çok iyi dinlemiş de olabilir. Ama konuşmacının görebileceği bir mesafede yapılan bu hareketin bir "empati harikası" olduğu gerçeğini değiştirir mi? Hayli yaşlı olmasına rağmen İstanbula ilk kez geldiğini söyleyen konuşmacı acaba Türk prof.ların konferans dinleyiş tarzları hakkında ne düşünmüştür?
Bir de şunu düşündüm, "bazı iktisatçıların kapı arkasından söylediklerini" dinleyerek TRnin notunu yükseltmediklerini Söyleyen Botan hanım (bu konferansta yoktu) bu cep teefonuyla oyun oynayan köşeli televolecileri dinleyerek mi not veriyor acaba?