Too Big to Fail, Too Big to Manage, Too Big to Survive!

Too-big-to-fail (TBTF, batmak için fazla büyük. Ya da batışına izin verilemeyecek kadar önemli)ifadesinin kullanımından çok artış var son zamanlarda.

Ancak Türkçemizde mızrak çuvala sığmaz deyimi de vardır. Bilakis, mızrağın büyümesi çuvala sığmasını daha da zorlaştırır! Buna rağmen iş o kadar abartıldı ki, TBTF'den daha yeni kavramlar da ortaya çıktı.

Mesela; too-big-to-manage (TBTM- Yönetilemeyecek kadar büyük ya da yönetebilmek için fazla büyük) kavramı. Malum geçen yıl Lehman'ın ardından hemen hemen tüm Amerikan bankaları sarsılırken bazı büyük Amerikan bankaları birbirini satın aldı. Bu kapsamda BoA da Merrill Lynch'i bünyesine kattı. BoA kendisi yeterince büyük ve mali bakımdan "kötü"ydü, Merrill'i de alınca daha da büyük ve "daha da kötü" oldu.

• (Bu arada aklıma, 2001 krizi sırasında Türkiye'de aynı gruba dahil iki bankanın birleşme talebinin, "iki kötü bir iyi etmez" denilerek reddedildiği geldi. Oysa o iki bankanın durumu geçen yıl ABD'de brleşerek "kurtulan" bankalardan çok daha iyi idi. O gün Türkiye'deki o birleşme olsaydı, belki de batan banka sayımız bir ekisk, TMSF'nin işi biraz daha az, "yukarılarda" servet bölüşümü biraz daha farklı olacaktı. Gel de zeitgeist'i küçümse!)

Geçenlerde bi yerde okumuştum ama not almamıştım. Boston'da biri, satın almak istediği bir gayrimenkulun, önceki sahibinin Merrill'den aldığı mortgage borcu nedeniyle bankaya geçtiğini öğrenmiş ve satın almak istediğini bildirmek için BoA'yı aramış. BoA kayıtlarımızda öyle bir gayrimenkul yok demiş. O gayrimenkul Merrill'den geçmesi gereken bi mülk, sen en iyisi Merrill'e bi sor demişler. Potansiyel alıcı Merrill'e gitmiş, onlar da kayıtlarında bulamamışlar, bizde yok, mal sahibine git demişler. Mal sahibi, keşke olsa, borcumu ödeyemeyince el koydular, bende değil demiş! Sonuç olarak koskoca gayrimekul sahipsiz kalmış ve satın almak isteyen de uğraşmaktan vazgeçmiş. Bu hikaye Yönetilebilmek için fazla büyük kavramının güzel bir örneği değil mi? Eğer zaten yeterince büyük olan bir kurum daha da büyürse ne olur? sorusunun cevabı "TBTM olur" bence.

Peki, TBTF iken büyümeye devam edip TBTM aşamasına gelen bir kurum, hala büyümeye devam ederse ne olur? O aşama için de too-big-to survive (TBTS- hayatta kalamayacak kadar büyük) kavramı var. Bunun mevcut örnekleri de Fannie, Freddie ve AIG bence (hadi şimdilik FED'i zikretmeyelim!). Zira bu kurumların batıkları o kadar büyük ki, dipsiz kuyu denebilir. FED nereye kadar bunları sırtında taşıyabilir ki? Sonunda bunların sonu gelmeyen para talepleriyle FED'i de aynı kuyuya çekmeye başladıkları farkedildiği noktada bu kurumların TBTS olduğu kabul edilecektir.

Özetlemek gerekirse, TBTF nihai durumu ifade etmez. Eğer TBTF durumunda küçültme tedbirleri alınmayıp büyümeye devam edilirse TBTF'nin sonraki aşamaları vardır: ilki TBTM. Bu aşamada artık yönetilemiyor olmasına rağmen büyümesine izin verilmeye devam edilirse nihai aşama olan TBTS aşamasına gelir ve o noktada tabiatın temel kuralı devreye gire.

Dün bi yerde okuduğum (sanırım Niall Ferguson'un sarfettiği) şu cümle güzeldi:

"Hayatta değişime ayak uyduranlar ayakta kalır, en büyükler değil!

Dinazorlar da çok büyüktü ama değişen koşullara uyum sağlayamdıklarıiçin yok oldular."

Gerçekten de büyük olmak ömür uzatmada tek başına pek işe yaramaz. Uyum yeteneği de gerekir. Hatta genelde fazal büyük olmak ömür kısaltıcıdır. Örneğin aşırı kilolu (obez) tiplerin çok uzun yaşadıkları görülmüş müdür? İnsanlar neden tabiattan ders almazlar?

O nedenle şu iddialı cümleyi rahatlıkla sarfedebilirim:

Bugün sadece "çok büyük" oldukları için bazı "finansal dinazorları" yaşatmaya çalışanlar (daha da önemlisi, bu irrasyonal yapıların çok daha fazla büyümesine izin verenler), tabiatın temel kuralına yenilmeye mahkumdur.